ارتودنسی شاخهای از دندانپزشکی است که در آن به رشد صورت، نحوهی قرارگیری دندانها و پیشگیری و اصلاح نامرتبی دندانها پرداخته میشود. اهداف اصلی از درمان ارتودنسی بهبود عملکرد دندانها، زیبایی سلامت عمومی دندان میباشند. درنتیجه میتوان گفت که هدف اصلی از درمان ارتودنسی از بین بردن مشکلات عملکردی دندانها بوده که میتوانند منجر به آسیب دیدن مفصل فک و کج شدن دندانها شوند. همچنین ارتودنسی میتواند دندانهای آسیب دیده را اصلاح کرده و با مرتب کردن دندانها و اصلاح عقب یا جلورفتگی فک، به زیبایی چهرهی شما کمک کند.
ارتودنسی دندان چه مراحلی دارد؟
نحوهی انجام ارتودنسی با استفاده از تجهیزات ثابت دارای فازهای مشخص است. این روش انواع مختلفی داشته و ممکن است در حین درمان از تجهیزات و وسایل دیگری نیز برای آنها استفاده شود.
نصب براکت های ارتودنسی
این کار معمول در طی دو تا سه جلسه انجام میشود. به طور معمول در ویزیت اول براکت ها در جلوی دندانها و فاصله گذارها در بین دندانهای آسیاب قرار داده میشوند. در ویزیت دوم نیز سیم ارتودنسی انتخاب شده و بر روی براکت ها نصب میشود.
تسطیح و صاف کردن دندانها
در این مرحله زاویهی دندانها اصلاح شده و دندانها صاف میشوند. این مرحله معمولاً در طی چندین جلسه و با استفاده از سیمهای انعطاف پذیر نیکل تیتانیوم انجام میشود.
اصلاح عقب رفتگی فک تحتانی
این مرحله در اکثر درمانهای ارتودنسی اهمیت بسیار زیادی دارد چراکه تا زمان اصلاح کامل عقب رفتگی نمیتوان دندانهای پیش را به خوبی بر روی یکدیگر قرار داد. انجام این کار به سیمهای محکم نیاز داشته و برای آن از سیمهای فولادی با حداقل قطر 16 استفاده میشود. سیمهای 19 و 25 بیشترین تأثیر را در این مرحله خواهند داشت. میتوان اصلاح عقب رفتگی را با استفاده از ارتودنسی متحرک فک فوقانی به همراه ارتودنسی ثابت فک تحتانی انجام داد.
اصلاح زاویهی دندانهای پیش فوقانی
این کار معمولاً پس از اصلاح عقب رفتگی فک تحتانی انجام میشود. رشد رو به جلوی مندیبل، عدم رشد ماگزیلا و دیستالیزه کردن دندانهای آسیاب به این کار کمک خواهند کرد. این روش با ترکیبی از تجهیزات مختلف و معمولاً با استفاده از سیمهای فولادی 19 و 25 انجام میشود. میتوان از وسایل کمکی مثل فنر بین دندانهای آسیاب و نیش فوقانی، هدگیر یا کش های لاستیکی کلاس 2 نیز برای این کار استفاده کرد.
اصلاح فاصلهی دندانها
پس از اصلاح زاویهی دندانها باید هرگونه فضای باقی مانده در بین آنها بسته شود. برای این کار از وسایل کمکی مختلفی مثل فنر تیتانیوم نیکل، زنجیر الاستومتریک و کش های لاستیکی کلاس 2 و 3 استفاده خواهد شد.
پایان کار
زمانی که دندانهای پیش، نیش و آسیاب به خوبی در کنار یکدیگر قرار گرفتند میتوان برای مراحل پایانی کار اقدام کرد. این مرحله نیازمند دقت بالایی خواهد بود چراکه براکت ها و کش ها باید به طور دقیق تنظیم شوند تا نتیجهی نهایی قابل قبول باشد. درنتیجه تغییر دادن محل کش ها و براکت ها در این مرحله شایع است. میتوان برای ایجاد اکلوژن مناسب در پایان کار از کش های لاستیکی بر روی دندانهای فک بالا استفاده کرد.
باز کردن براکت
پس از گرفتن نتیجهی مناسب از درمان، براکت ها و تجهیزات ثابت برداشته شده و برای بیمار ریتینر تعبیه میشود.
نگهداری
پس از درمان ارتودنسی مهم است که دندانها در موقعیت جدید خود نگه داشته شوند. به این مرحله نگهداری گفته میشود. ریتینر یا نگهدارنده وسیلهای است که میتواند دندانها را پس از ارتودنسی در محل خود نگه داشته و به لثهها و بافت های اطراف اجازهی ترمیم بدهد. ریتینر در دو نوع ثابت و متحرک وجود دارد.
چه کسانی باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کنند؟
اگر فک و دندانهای فرد به خوبی رشد نکنند ممکن است فرد در اکلوژن خود دچار مشکل شود. در این حالت دندانها کج و نامرتب شده و دندانهای بالا و پایین بر روی یکدیگر قرار نمیگیرند.
این مشکلات بیماری نبوده و بر سلامت فیزیکی تاثیرگذار نیستند ولی میتوانند بر فرم صورت و ظاهر دندانها تأثیر گذاشته و موجب سرخوردگی، کاهش اعتماد به نفس و حتی افسردگی شوند. ازجمله دلایل بروز این مشکلات میتوان به ضربه به استخوانهای صورت، مکیدن مکرر انگشتان و غیره اشاره کرد. موارد بسیار شدید این مشکلات میتوانند باعث اختلال در غذا خوردن، حرف زدن و تمیز کردن دندانها شوند. ارتودنسی میتواند به درمان موارد زیر کمک کند:
- جلورفتگی دندانهای پیش: ارتودنسی میتواند ظاهر فرد را بهتر کرده و از آسیب به دندانها در حین فعالیتهای ورزشی جلوگیری کند.
- شلوغی دندانها: در افرادی که فک کوچک دارند ممکن است فضای کافی برای همهی دندانها وجود نداشته باشد. متخصص ارتودنسی میتواند یک یا چند دندان را کشیده و برای دندانهای دیگر فضا ایجاد کند.
- دندان نهفته: این مشکل زمانی ایجاد میشود که یکی از دندانهای دائمی فرد از لثه خارج نشده و یا بخشی از آن خارج شده باشد.
- عدم تقارن: متقارن نبودن دندانهای بالا و پایین به خصوص در زمان بسته بودن دهان و لبخند زدن.
- اووربایت: زمانی که دندانها بر روی یکدیگر قرار میگیرند، دندانهای بالا مقدار زیادی از دندانهای پایین را میپوشانند.
- ریورس بایت: زمانی که دهان بسته میشود، دندانهای فوقانی پشت دندانهای تحتانی قرار میگیرند.
- اپن بایت: زمانی که دهان بسته میشود بین دندانهای فوقانی و تحتانی فاصله وجود دارد.
- آندربایت: دندانهای فوقانی بیش از حد عقب بوده و یا دندانهای تحتانی بیش از حد جلو هستند.
- کراس بایت: حداقل یکی از دندانهای فوقانی به هنگام بستن دهان بر روی دندان تحتانی مقابل خود قرار نگرفته و بیش از حد به زبان یا به لپ نزدیک است.
- فاصله: وجود فاصله در بین دندانها میتواند به علت افتادن یک دندان و یا پر نشدن فک توسط دندانها ایجاد شود. این مشکل بر خلاف شلوغی دندانهاست.
متخصص ارتودنسی میتواند به شما در رفع مشکلاتی مثل دندان قروچه و یا صدای تق تق فک نیز کمک کند.
انواع روشهای ارتودنسی
ارتودنسی به دو دسته کلی تقسیم بندی میشود: ارتودنسی ثابت و ارتودنسی متحرک، که هرکدام از این دو دسته انواع مختلفی دارند:
ارتودنسی ثابت
بریس ثابت ارتودنسی به عنوان رایجترین روش برای صاف کردن دندانها در کل دنیا مورد استفاده قرار میگیرد. همانطور که از نام آن مشخص است این بریس ها به طور ثابت بر روی دندانهای بیمار قرار میگیرند.
بریس های ثابت معمولاً دارای براکت های مربعی بوده که با سیمان مخصوص به هر دندان چسبانده میشوند. از سیم ارتودنسی نیز برای کشیدن دندانها به موقعیت مناسب استفاده میشود. مدت زمان حدودی درمان ارتودنسی بین 1 تا 2 سال است.
بریس ثابت به طور رایج توسط متخصص ارتودنسی برای رفع مشکلات زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
- کجی دندان
- نامرتب بودن دندانها (آندربایت یا اووربایت)
- رشد غیرطبیعی دندان
بریس های ثابت انواع مختلفی دارند:
ارتودنسی فلزی
بریس های فلزی نوع مرسوم این وسیله بوده و سالهاست که توسط دندانپزشکان برای صاف کردن دندانها مورد استفاده قرار میگیرد.
این وسیله از فولاد ضدزنگ با کیفیت و سیمهای فلزی انعطاف پذیر ساخته شده و میتواند موقعیت دندانها را اصلاح کند. سیمهای امروزی نسبت به گرما نیز حساس بوده و حرکت سریعتری خواهند داشت. براکت های فلزی برای اتصال به سیم نیازمند کش های لاستیکی هستند که در رنگهای مختلفی موجود بوده و میتوان از آنها استفاده کرد.
مزایای ارتودنسی فلزی:
- ارزانترین نوع ارتودنسی
- مقاومترین نوع ارتودنسی و آسیب پذیری کمتر
- مناسب برای رفع مشکلات مختلف دندان
- سریعترین نوع ارتودنسی
- دارای کش های لاستیکی رنگی که برای کودکان و بزرگسالان جذاب خواهند بود
معایب ارتودنسی فلزی:
- میتواند باعث ناراحتی لثه شود
- ممکن است برای برخی از افراد ظاهری ناخوشایند داشته باشد
- لزوم مراجعهی منظم به دندانپزشک برای تنظیم سیم
- ثابت بوده و نمیتوان آن را جدا کرد
ارتودنسی سرامیکی
بریس های سرامیکی با نام بریس شفاف نیز شناخته میشوند. این بریس ها شبیه به بریس های فلزی بوده ولی به جای براکت های فولادی از براکت های سرامیکی شفاف یا همرنگ دندان استفاده میکنند. این براکت ها نیز با استفاده از سیم و کش های لاستیکی شفاف یا همرنگ دندان به یکدیگر متصل خواهند شد.
مزایای ارتودنسی سرامیکی:
- راحتی بیشتر نسبت به بریس های فلزی
- راه حل مقرون به صرفه – هزینهی این روش به اندازهی دیگر روشهای محبوب، بالا نخواهد بود.
- ماندگاری بالا – نیازی به تعویض و تعمیر منظم ندارد
معایب ارتودنسی سرامیکی:
- ممکن است لازم باشد تا برای جلوگیری از لکه دار شدن براکت ها غذاهای خاصی را مصرف نکنید
- ممکن است براکت های سرامیکی تحت فشار زیاد دچار شکستگی شوند
بریس Self-ligating
بریس های سلف لیگیت امروزه به یکی از محبوبترین انواع ارتودنسی تبدیل شدهاند. این بریس ها بسیار شبیه به بریس های فلزی و سرامیکی بوده و دارای براکت و سیم هستند.
در این بریس ها از کش لاستیکی استفاده نشده و هر براکت دارای یک گیره یا کلیپ متصل شونده به سیم است. این مکانیسم باعث کاهش اصطکاک شده و از ناراحتی بیمار میکاهد. این بریس ها نیز در دو نوع سرامیکی و فلزی وجود دارند.
مزایای Self-ligating braces
- درد و ناراحتی کمتر
- برای همهی افراد مناسب نیست
- کاهش تعداد مراجعات به دندانپزشک
- کاهش طول درمان
معایب Self-ligating braces
- رعایت بهداشت دهان و دندان نیازمند وسایل خاصی خواهد بود
- به اندازهی بریس های سنتی مقرون به صرفه نیست
- از آن جایی که به طور کامل شفاف نیست ممکن است ظاهر آن برای برخی افراد خوشایند نباشد
ارتودنسی لینگوال
بریس لینگوال اولین بار در سال 1970 توسط دو متخصص ارتودنسی ژاپنی و آمریکایی اختراع شد. این بریس ها شبیه به بریس های فلزی بوده ولی براکت و سیم آنها در سطح پشتی دندانها قرار داده میشود.
این بریس ها کاملاً مخفی بوده و در پشت دندانها قرار گرفتهاند. به این بریس ها بریس مخفی یا نامرئی نیز گفته میشود.
با وجود اینکه این بریس ها دیده نمیشوند استفاده از آنها چندان متداول نیست. این بریس ها مقاومت زیادی نداشته و به دلیل گرفتن فضای پشت دندانها برای بیمار ایجاد ناراحتی میکنند. با این حال در طی سالهای اخیر این بریس ها تکامل یافته و به خوبی بریس های دیگر عمل میکنند.
مزایای ارتودنسی لینگوال
- ظاهر مناسب – مخفی بودن کامل بریس
- پیشگیری از دکلسیفیه شدن دندان که در بریس های فلزی شایع است
- مناسب برای افرادی که نوازندهی ساز بادی مثل ساکسیفون، فلوت و ارگان هستند
معایب ارتودنسی لینگوال
- ممکن است نسبت به دیگر بریس ها موجب ناراحتی بیشتری شود
- ممکن است باعث نوک زبانی صحبت کردن بیمار شود
- طول درمان طولانیتر نسبت به بریس های فلزی
- هزینهی بیشتر نسبت به بریس های دیگر
ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک به طور ثابت در دهان قرار نگرفته و میتواند بدون مراجعه به دندانپزشک آن را خارج کرد.
ارتودنسی نامرئی
همانطور که از نام آن مشخص است این بریس ها تقریباً نامرئی بوده و از جنس پلاستیک شفاف ساخته شدهاند.
متخصص ارتودنسی از تکنولوژیهای مدرن مثل اشعه ایکس، اسکن و عکس برداریهای مختلف دهان استفاده کرده و مدلی سه بعدی از دهان بیمار میسازد. پس از آن میتوان این بریس پلاستیکی را ساخت که به طور دقیق بر روی دندانهای بیمار قرار میگیرد. با مراجعات منظم به دندانپزشک، این بریس دندانهای شما را صاف خواهد کرد.
مزایای ارتودنسی نامرئی
- استفادهی بسیار راحت – بدون درد، ناراحتی یا زخم دهان
- کاملاً شفاف – تقریباً نامرئی
- نصب ساده – مناسب برای بیماران در هر ردهی سنی
- برداشتن آسان
- تمیز کردن آسان
- نگهداری آسان
- درمان سریع
معایب ارتودنسی نامرئی
- هزینهی بالا – همهی بیماران توان مالی لازم را ندارند
- نامناسب برای افرادی که مشکلات شدید دارند
- ممکن است برای ماندن در موقعیت مناسب نیازمند نصب دکمههایی در دندانهای عقبی باشد
ریتینر یا نگهدارنده
ریتینر ممکن است ثابت یا متحرک باشد. به هر صورت وظیفهی آن حفظ حالت جدید دندانها پس از برداشتن ارتودنسی خواهد بود. دندانپزشک شما مدت زمان استفاده از این وسیله و نحوهی نگهداری از آن را به شما خواهد گفت. میتوانید به هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن ریتینر خود را جدا کرده و آن را تمیز کنید ولی در مواقع دیگر باید مطابق با دستور دندانپزشک از آن استفاده کنید تا از بازگشت دندانها جلوگیری شود.
مزایای نگهدارنده
- نیازی به رعایت دستورات برای زمان استفاده از آن نخواهید داشت
- قابل دیدن نیست
- میتوان به راحتی با آن صحبت کرد
- امکان گم شدن آن وجود ندارد
- آسیب پذیر نیست
- ماندگاری بالا در حد چند سال
معایب نگهدارنده
- دشواری در رعایت بهداشت دندان به خصوص استفاده از نخ دندان
- ایجاد پلاک و جرم گرفتن دندانها (که میتواند منجر به بیماریهای لثه شود)
- ناراحتی زبان به دلیل وجود سیم فلزی
- حرکت دندانها با گذشت زمان ممکن است
فاصله نگهدار یا اسپیسر
این وسیله یکی از تجهیزات قدیمی ارتودنسی است که برای کودکانی که دچار افتادن زودهنگام دندان شدهاند به کار میرود. در صورت استفاده از این وسیله دندانهای مجاور به محل دندان از بین رفته حرکت نخواهند کرد.
زمانی که بین دندانها فاصلهای وجود داشته باشد دندانها حرکت کرده و این فضا که محل رشد دندان دائمی است را اشغال میکنند. این مشکل میتواند باعث کج شدن دندانها شود.
مزایای اسپیسر
- رشد مناسب دندانهای دائمی
- نگه داشتن دندانهای مجاور در محل مناسب
- بدون درد
- کاهش نیاز به درمان ارتودنسی
- انتخاب بسته به وضعیت دهان کودک
معایب اسپیسر
ازجمله معایب احتمالی استفاده از این وسیله میتوان به لکه دار شدن بافت های نرم، اختلال در رشد دندانهای مجاور، درد، جرم گرفتن دندان، پوسیدگی و شکستن و گم شدن وسیله اشاره کرد.
بازکنندهی کام یا پالاتال اکسپندر
این وسایل نیز متحرک بوده و میتوان همانند ریتینر آنها را خارج کرد. البته قبل از گرفتن این وسیلهی ارتودنسی به خصوص برای کودکان باید عامل سن را در نظر گرفت.
برخی از کودکان میتوانند با وسایل متحرک مشکل را حل کنند در حالی که برخی دیگر از آنها به وسایل ثابت برای رفع مشکل خود نیاز دارند.
افرادی که فک باریک دارند میتوانند با استفاده از این وسیله فک خود را باز کنند. این کار با وارد کردن فشار ملایمی بر روی دندانهای آسیاب انجام خواهد شد.
برخی از افراد ممکن است تا چند ماه نیاز به استفاده از این وسیله داشته باشند. در صورت استفادهی صحیح از این وسیله نتیجهی درمان رضایت بخش خواهد بود.
مزایای پالاتال اکسپندر
- کوتاه کردن مدت زمان استفاده از بریس در آینده
- کاهش نیاز به کشیدن دندان
- باز کردن فضا برای رشد دندانهای دائمی
- صاف بودن دندانها به معنی مسواک زدن مؤثر و استفاده از نخ دندان خواهد بود
- ظاهر بهتر لبخند و افزایش اعتماد به نفس
- بهبود وضعیت تنفس
- بهبود عملکرد جویدن و غذا خوردن
معایب پالاتال اکسپندر
- عادت کردن به این وسیله برای غذا خوردن مقداری زمان خواهد برد
- ممکن است صحبت کردن کودک در ابتدا تحت تأثیر قرار بگیرد
- کودکان مشتاق تلاش بیشتر برای تمیز کردن وسیله نیستند
- این وسیله میتواند در ابتدا مقداری درد ایجاد کند که سریعاً رفع خواهد شد
هزینه ارتودنسی دندان چقدر است؟
زمانی که متخصص ارتودنسی به شما یک روش درمانی پیشنهاد میدهد سؤالات زیادی ذهن شما را درگیر خواهند کرد. مهمترین این سؤالات هزینهی انجام ارتودنسی بوده که بسته به عوامل مختلفی متفاوت خواهد بود:
نوع ارتودنسی
اولین عامل تعیین کنندهی هزینهی ارتودنسی نوع بریس مورد استفاده خواهد بود. همانطور که گفته شد بریس ها انواع مختلفی داشته و هزینهی آنها نیز تا حد قابل توجهی متفاوت خواهد بود. در بین این بریس ها، انواع فلزی کمترین هزینه را خواهند داشت.
شرایط فعلی دندان
یکی دیگر از عوامل تعیین کننده، دشواری رفع مشکلات برای هر فرد است. در صورت خفیف بودن مشکلات درمان زمان کمتری برده و در صورت شدید بودن آنها به زمان بیشتری نیاز خواهیم داشت. طولانیتر شدن درمان نیازمند صرف زمان بیشتر توسط دندانپزشک و مصرف مواد و تجهیزات بیشتری بوده که منجر به افزایش هزینهها خواهد شد.
به علاوه در صورت پیچیده بودن شرایط، درمان طولانیتر شده و ویزیتهای دندانپزشک بیشتر خواهند شد که میتواند هزینهی ارتودنسی را افزایش دهد.
تجربه متخصص و سطح کلینیک
تعداد زیادی از کلینیکها و دندانپزشکان خدمات ارتودنسی ارائه میکنند. هزینهی ارتودنسی میتواند بسته به موقعیت کلینیک و شهرت آن متفاوت باشد. درنتیجه باید به دنبال کلینیکی بگردید که قابل اعتماد بوده، از متخصصین مجرب استفاده کرده و هزینهی مناسبی از شما دریافت کند.
سؤالات متداول
ارتودنسی پیشگیری چیست؟
متخصصین ارتودنسی میتوانند از مشکلات در حال ایجاد جلوگیری کرده و وضعیت ساختارهای سالم دهان را حفظ کنند. زمانی که یک مشکل زود تشخیص داده شود درمان آن کوتاهتر و کم هزینهتر خواهد بود.
هر چند وقت یک بار باید برای تنظیم بریس به دندانپزشک مراجعه کنم؟
مدت زمان معمول بین 4 تا 6 هفته خواهد بود. بسته به شرایط شما ممکن است این زمان کمتر یا بیشتر شود. البته ممکن است قبل از رسیدن نوبت نیاز داشته باشید تا بریس های شما محکم شوند. اگر احساس میکنید که بریس شما شل شده است در اولین فرصت با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
به طور میانگین بریس تا چه مدت بر روی دندان باقی خواهد ماند؟
مدت زمان میانگین برای درمان با بریس بین 1 تا 3 سال بوده ولی ممکن است بسته به شرایط شما این زمان کمتر یا بیشتر شود.
آیا بریس باعث ضعیف شدن دندان میشود؟
استفاده از بریس ارتودنسی باعث ضعیف شدن، شل شدن یا افتادن دندان در افراد سالم نخواهد شد.
آیا بریس بر روی لبهای شما تأثیر گذاشته و آنها را بزرگتر میکند؟
بله. بریس میتواند موقعیت لبهای شما را تغییر دهد ولی تنها تا زمانی که موقعیت دندانهای پشت لب تغییر کند. بریس نمیتواند فرم و حجم لبهای شما را تغییر دهد.
آیا کشیدن دندان برای نصب بریس ضروری است؟
خوشبختانه کشیدن دندان در همهی موارد لازم نیست. دندانپزشک دندانهای شما را بررسی کرده و یک برنامهی درمانی مخصوص برای شما طراحی میکند. ارتودنسی دندانها معمولاً بین 8 تا 18 ماه زمان میبرد ولی این زمان به شرایط شما بستگی خواهد داشت.
آیا میتوانم در دورهی بارداری برای ارتودنسی اقدام کنم؟
ممکن است بتوان در دورهی بارداری نیز درمان ارتودنسی را شروع کرد ولی برای این کار باید حتماً با متخصص زنان و متخصص ارتودنسی مشورت کنید چراکه بارداری میتواند باعث تغییراتی در بدن شود که بر روی دندانها نیز تأثیر خواهند گذاشت.
آیا زمانی که ارتودنسی دارم میتوانم عمل بینی انجام دهم؟
داشتن بریس تداخلی با انجام جراحی رینوپلاستی نخواهد داشت.