هایپردونتیا یک عارضه رایج دندان است که در اثر آن یک یا چند دندان اضافه در بخشهای مختلف دهان رشد میکنند. این دندانهای اضافی تحت عنوان دندانهای سوپرنومری نیز شناخته میشوند و ممکن است در بخشهای مختلف دهان از جمله فک رشد کنند. اگرچه هایپردونتیا چه در کودکان که دارای 20 دندان شیری هستند و چه در بزرگسالان که 32 دندان دائمی دارند رخ میدهد، اما به طور کلی احتمال ابتلا به این عارضه در کودکان و مردان شایعتر است. هایپردونتیا معمولاً مشکل آفرین نیست، اما ممکن است گاهی درد، تورم و عفونت لثه را در پی داشته باشد به طوری که به درمان پزشکی نیاز باشد. در این مقاله قصد داریم به بررسی علت و درمان این عارضه بپردازیم.
هایپردونتیا یا دندان اضافه چیست؟
هایپردونتیا عارضهای نادر است که به علت رشد تعدادی دندان اضافی رخ میدهد. این دندانها که ممکن است شیری یا دائمی باشند بیشتر در بخشهایی از فک ظاهر میشوند که به آن قوس دندانی یا دنتال آرچ گفته میشود. این دندانها معمولاً شیری هستند و در کودکان بیشتر مشاهده میگردند.
انواع مختلف دندان اضافه
دندان اضافه نیز مانند سایر دندانها انواع مختلفی دارد که از نظر شکل و موقعیت با هم تفاوت دارند و شامل موارد زیر میباشند:
- تکمیلی: ظاهر این نوع دندان شبیه دندانی است که در کنار آن قرار دارد.
- لولهای: این دندان اضافه شکلی لولهای یا بشکه مانند دارد.
- دندانهای کوچک: شامل تعدادی دندانهای کوچک میباشد که در کنار هم رشد کردهاند.
- دندانهای پیچیده: در واقع یک بافت شبیه دندان است.
- مخروطی یا میخ شکل: دندان اضافه یک پایه پهن و نوک باریکی دارد و به علت حالت نوک تیز و مخروطی شکلی که دارد تشخیص آن آسان است.
در این قسمت به معرفی دندانهای اضافه بر اساس موقعیت آنها در دهان میپردازیم:
- پارامولر: یک دندان اضافی کوچک که خارج از خط دندان و در کنار دندان آسیا رشد میکند.
- دیستو مولار: دندانی که در کنار دندانهای آسیاب و در ردیف آنها رشد کرده باشد.
- مزیودنس: در صورتی که دندان اضافه در پشت یا اطراف دندانهای جلویی رشد کند به آن مزیودنس گفته میشود که شایعترین نوع دندان اضافه بر اساس موقعیت میباشد.
علائم هایپردونتیا
علائم هایپردونتیا کاملاً قابل مشاهده است. این دندانها پشت یا اطراف دندانهای شیری یا دائمی قرار دارند و در بسیاری از موارد در بزرگسالان نیز دیده میشوند.
چنانچه دندان اضافه قابل رویت باشد، به آن « دندان بیرون زده» میگویند و در صورتی که دندان زیر خط لثه پنهان باشد، به آن «دندان نهفته» گفته میشود.
بیشتر دندانهای اضافه به صورت تکی و نهفته هستند و فقط در 12 تا 23 درصد موارد ممکن است دو دندان اضافه نیز تشکیل شود. در کمتر از یک درصد موارد نیز ممکن است بیش از دو دندان اضافه وجود داشته باشد. هایپردونتیا معمولاً دردسر ساز نیست، اما در صورتی که تعداد دندانها زیاد باشد ممکن است در اطراف دندان اصلی یا اضافه درد و تورم به وجود آید.
علتهای رشد کردن دندان اضافه
به نظر میرسد هایپردونتیا علت مشخصی ندارد، اما ممکن است عوامل ژنتیکی و مسائل بهداشتی در ایجاد آن نقش داشته باشند. در این قسمت به برخی از این عوامل اشاره شده است:
- سندرم گاردنر: یک اختلال ژنتیکی است که منجر به رشد تودههای خوش خیم غیر سرطانی در بدن میشود و میتواند زمینهای برای ابتلا به سرطان رودهی بزرگ فراهم کند.
- کلیدوکرانیال دیسپلازی: این عارضه نیز زمینهی ژنتیکی دارد و ارثی میباشد. در اثر این بیماری، استخوانهای ناحیه کولار و جمجمه دیر استخوانی میشوند یا به خوبی شکل نمیگیرند.
- شکاف کام و لب: یک نوع ناهنجاری مادرزادی است که که قبل از تولد و در دوران جنینی ایجاد میگردد و روی فرم لب و دهان تأثیر میگذارد.
- بیماری فابری: یک اختلال آنزیمی است که به علت فقدان آنزیم آلفا گالاکتوزیداز رخ میدهد و میتواند بخشهایی از بدن مانند پوست، دندان، قلب، کلیه و مغز را درگیر کند.
- سندرم نانس هوران: این بیماری باعث ایجاد آب مروارید و مشکلات دندانی میگردد.
- سندرم تریکو رینو فالانژیال: یک ناهنجاری مادرزادی است که باعث بد فرم شدن استخوان و مفاصل و بروز مشکلاتی در رشد و نمو پوست، دندان و مو میگردد.
وجود دندان اضافه میتواند نشاندهندهی سندرومهای ژنتیکی و سایر بیماریها باشد و به تشخیص زود هنگام آنها کمک نماید.
عوارض رشد و وجود دندان اضافه در فک بالا و پایین
عوارض دندانهای اضافه ممکن است جزئی یا شدید باشد. به عنوان مثال یکی از عوارض آن میتواند تراکم بیش از حد دندانها در فک بالا و پایین و پوسیدگی ناشی از آن باشد یا ممکن است بافت پشت دندان جهش کند و به کیست یا تومور تبدیل گردد.
سایر عوارض وجود و رشد دندان اضافه در فک بالا و پایین عبارتند از:
- ایجاد فاصله بین دندانها
- تراکم بیش از حد و کج شدن دندانها
- تاخیر در رویش دندان دائمی
- درد و التهاب
- بروز عفونت مانند التهاب لثه
- به هم فشردگی دندانهای پیش دائمی
- ایجاد ریشه به صورت غیر طبیعی
- ایجاد ضایعات کیستیک در اطراف دندان
در صورتی که دندانهای اضافهی شما با سایر دندانها در یک خط قرار ندارند و باعث ایجاد درد و ناراحتی شدهاند به پزشک مراجعه نمایید. هایپردونتیا مشکلی نیست که خود به خود برطرف شود، بنابراین در صورت داشتن این عارضه باید اقدام به درمان نمایید. این دندانها در طولانی مدت ممکن است به سایر دندانها بچسبند و جدا کردن آنها فقط با جراحی امکان پذیر باشد.
تشخیص دندان اضافه
تشخیص دندان اضافه در کودکان و بزرگسالان سخت نیست. دندانپزشک ابتدا حفرهی دهانی را معاینه کرده و دندانهای اضافه را شناسایی میکند. در صورتی که دندان اضافه از نوع بیرون زده باشد به سادگی قابل مشاهده است، اما دندان نهفته به دلیل اینکه زیر لثه قرار دارد و معلوم نیست با اسکن اشعهی ایکس قابل تشخیص میباشد.
درمان داشتن دندان اضافه
در صورتی که دندان اضافه مشکلی هنگام جویدن غذا به وجود نیاورد یا منجر به ناراحتی جدی در دندانهای اطراف، فک و لثهها نشود، نیازی به درمان پزشکی پیشرفته ندارد. اما در بسیاری از موارد دندانهای اضافه را خارج میکنند زیرا تراکم بیش از حد دندانها و کج شدگی و به هم ریختگی ناشی از آنها مانع جویدن درست غذا به خصوص غذاهای شکننده میشود. همچنین تمیز کردن بین دندانها ممکن است با مشکل مواجه شود و بیماریهای لثه و درد را به همراه داشته باشد.
درمان داشتن دندان اضافی با ارتودنسی
برای بیماران مبتلا به هایپردونتیا، معمولاً ارتودنسی به همراه کشیدن دندان انجام میشود. ممکن است ابتدا جراح دندان اصلی یا اضافه را خارج کند و سپس متخصص ارتودنسی نامنظمی و ناهنجاری دندان را برطرف نماید. گاهی ممکن است به کشیدن دندان نیاز نباشد و فقط ارتودنسی کافی باشد.
کشیدن یا جراحی دندان اضافه
اولین قدم برای درمان دندان اضافه، کشیدن آن میباشد. لازم است قبل از کشیدن دندان اضافه اسکن اشعهی ایکس انجام شود تا نهفته یا بیرون زده بودن دندان اضافه مشخص گردد. در صورتی که دندان به طور کامل روییده باشد یا بخشی از آن بیرون باشد به سادگی با یک بیحسکننده موضعی یا بیهوشی عمومی میتوان آن را کشید. برای کشیدن دندان اضافه از الواتور استفاده میشود که در واقع دندان را به جلو و عقب تکان میدهد تا عمل کشیدن را راحتتر کند. پس از اینکه دندان اضافه سست و لق شد برای خارج ساختن آن از پنس استفاده میشود.
چنانچه دندان اضافه از نوع نهفته باشد برای خارج ساختن آن باید جراحی صورت گیرد. بدین منظور ابتدا از یک بیحسکنندهی موضعی یا بیهوشی استفاده میشود تا فرد در طول جراحی درد را حس نکند. سپس در لثه یا استخوان اطراف دندان اضافه، برشی ایجاد کرده و دندان را خارج میکنند. در این مرحله ممکن است دندان به صورت کامل و یکجا کشیده شود یا ابتدا به صورت تکه تکه و خرد شده در آید و سپس هر قطعه به طور جداگانه خارج شود. پس از اتمام کار محل برش با بخیه بسته میشود.
سخن نهایی
هایپردونتیا اختلالی است که طی آن یک یا چند دندان اضافه در اطراف دندان اصلی میرویند. این مسئله میتواند روی ظاهر فرد تأثیر منفی بگذارد و علاوه بر ایجاد مشکلات دهان و دندان موجب کاهش عزت نفس نیز گردد. خوشبختانه، بسیاری از مشکلات مربوط به دندان اضافه با استفاده از دندانپزشکی ترمیمی قابل حل هستند. در صورتی که خودتان یا فرزندتان دارای دندان اضافه هستید و با مشکلات ناشی از آن دست و پنجه نرم میکنید توصیه میکنیم با کلینیک دندانپزشکی ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
آیا دندان اضافه باید کشیده شود؟
گاهی دندان اضافه نیاز به کشیدن یا درمان ندارد. دندانپزشک ابتدا با استفاده از یک عکس رادیوگرافی به بررسی دندان اضافه میپردازد و در صورتی که مطمئن شود دندان اصلی به همراه دندان اضافه بیرون نمیآید یا از جای خود تکان نمیخورد ممکن است اقدام به کشیدن دندان اضافه نماید.
آیا رویش دندان اضافه ژنتیکی است؟
ممکن است ژنتیک نیز در آن دخیل باشد. دندان اضافه معمولاً به همراه برخی از عارضهها مانند سندرم گاردنر، ﮐﻠﯿﺪوﮐﺮاﻧﯿﺎل دﯾﺴﭙﻼزی و شکاف کام و لب رخ میدهد.
آیا داشتن پنج دندان عقل طبیعی است؟
این امکان وجود دارد که یک فرد بیش از چهار دندان عقل داشته باشد و جای نگرانی نیست. اما این اتفاق نادر است و باید دندان اضافه مورد معاینه و بررسی قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود در آینده مشکلی ایجاد نمیکند.
آیا باید دندان اضافه را جراحی کنم؟
دندانپزشک پس از انجام معاینات لازم به شما اطلاع میدهد که میشود دندان اضافه را کشید یا حتما باید جراحی انجام شود.
آنودونتیا چیست؟
آنودونتیا یا بیدندانی اختلالی نادر و با زمینهی ژنتیکی است که در اثر آن تعدادی از دندانها یا همهی آنها هیچوقت تشکیل نمیگردند. این عارضه میتواند دندانهای شیری و دائمی را درگیر کند، اما میزان آن در دندانهای دائمی بیشتر است. چنانچه فرد به آنودونتیای کامل مبتلا شود هیچکدام از دندانهای دائمی او رشد نمیکنند.
دندان ناشی از سندرم گاردنر چیست؟
حدود 30 درصد از افرادی که به سندرم گاردنر مبتلا هستند درگیر ناهنجاریهای دندانی میشوند که شامل دندانهای اضافه، دندانهای کوچک، هیپودنشیا، مورفولوژی غیر نرمال دندان و دندانهای نهفته یا رویش نیافته میباشد.
عارضه دندان کوسهای کودکان به چه معناست؟
وقتی دندان دائمی میخواهد رشد کند و از لثه بیرون بیاید به مرور ریشه دندان شیری بالایی را حل میکند. در نتیجه دندان شیری لق میشود و پس از افتادن، راه برای تشکیل دندان دائمی باز میگردد. گاهی ممکن است بنا به دلایلی دندان دائمی در مسیر دیگری رشد کند و زیر یا پشت دندانهای شیری قرار گیرد. در صورتی که ریشه دندان شیری کامل حل نشود ممکن است دندان جدید پشت ردیف اول دندانها جای بگیرد و دو ردیف دندان ایجاد کند که به دلیل شباهت به آروارهی کوسه به آن دندان کوسهای گفته میشود.
