اگر متوجه بثورات سفیدی در داخل دهان شدید، ممکن است مبتلا به بیماری به نام برفک دهان شده باشید. به این بیماری کاندیدیازیس دهان نیز گفته می‌شود. این عفونت توسط قارچ کاندیدا که نوعی مخمر است ایجاد می‌گردد. این بیماری می‌تواند در دهان یا دیگر بخش‌های بدن ایجاد گردد. می‌تواند باعث ایجاد بثورات در نوزادان یا عفونت واژنی بانوان گردد.
هر شخصی می‌تواند به برفک دهان مبتلا شود، اما اغلب برای نوزادان و نوپایان، افراد مسن و مبتلایان به ضعف سیستم ایمنی روی می‌دهد. برفک دهان باعث ایجاد ضایعات سفید کرمی، معمولاً روی زبان و داخل گونه‌ها می‌شود. برفک دهان گاهی ممکن است به سقف دهان، لثه‌ها یا لوزه‌ها و یا عقب گلو منتشر شود.
برفک دهان چیست؟
برفک دهان یا کاندیدیازیس کاذب غشایی دهان، عفونت قارچی دهان است که در میان دارندگان دندان مصنوعی، نوزادان و مبتلایان به سیستم ایمنی ضعیف رایج است. رایج‌ترین عفونت قارچی در انسان، برفک دهان است که به صورت پلاک‌های متحرک کمی برجسته روی زبان و داخل فک ایجاد می‌شود. می‌تواند روی سقف دهان، لثه، لوزه‌ها یا انتهای گلو نیز اثر کنند.
سه نوع دیگر از عفونت کاندیدیازیس دهان وجود دارند:
- کاندیدیاز اریتماتوز به صورت لکه‌های قرمز روی سقف دهان و زبان ظاهر می‌شود.
- کاندیدیازیس هایپرپلاستیک (مزمن) نوع رایج‌تری است، اما نمی‌توان آن را از روی سطح تراشید.
- شیلیت زاویه‌ای یا ترک گوشه لب (Angular cheilitis) شبیه زخم‌های قرمز هستند که در کناره‌های دهان ایجاد می‌شوند.
دلایل برفک دهان
برفک دهان و دیگر عفونت‌های مخمری توسط رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس (C.albicans) روی می‌دهند. وجود مقدار کمی کاندیدا آلبیکنس در دهان، بدون ایجاد مشکلی، طبیعی است. زمانی که سیستم ایمنی به خوبی فعالیت می‌کند، باکتری‌های مفید بدن به تحت کنترل قرار دادن کاندیدا آلبیکنس کمک می‌کنند.
اما اگر سیستم ایمنی بدن به خطر بیفتد یا تعادل میکروارگانیسم‌ها در بدن مختل گردند، قارچ‌ها می‌توانند بدون هیچ کنترلی رشد کنند.
اگر داروهای خاصی، مانند آنتی بیوتیک‌ها، مصرف کنید تا تعداد باکتری‌های مفید بدن را کاهش دهند، ممکن است دچار رشد بیش از حد کاندیدا آلبیکنس شوید که باعث ایجاد برفک دهان می‌گردند.
درمان سرطان، از جمله شیمی درمانی و اشعه درمانی، می‌تواند سلول‌های سالم را تخریب یا نابود کند. این امر شما را مستعد ابتلا به برفک دهان و دیگر عفونت‌ها می‌کند.
بیماری‌هایی که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند، مانند لوسمی و ایدز، نیز احتمال ابتلا به برفک دهان را افزایش می‌دهند. برفک دهان یک عفونت فرصت طلب رایج در مبتلایان به ایدز است.
دیابت نیز می‌تواند به ایجاد برفک دهان کمک کند. دیابت کنترل نشده سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند و باعث بالا رفتن سطح قند خون می‌شود. این امر شرایط مطلوب برای رشد کاندیدا آلبیکنس را فراهم می‌کند.
علائم برفک دهان
اگر مبتلا به برفک دهان شدید، ممکن است متوجه علائمی در دهان خود شوید:
- نواحی سفید و کمی برجسته، اغلب روی زبان، داخل گونه‌ها، سقف دهان، لثه‌ها، لوزه‌ها یا عقب گلو
- لکه‌های برآمده که شبیه پنیر کوتاژ هستند.
- ترک و قرمزی در گوشه‌های دهان (angular cheilitis)
- حالت پنبه مانند در بافت دهان
- از دست دادن حس چشایی
گاهی برفک دهان ممکن است باعث ایجاد موارد زیر شوند:
- قرمزی، تحریک و درد زیر دندان مصنوعی (استوماتیت دندان مصنوعی)
- نقاط بدون درد قرمز رنگ در مرکز زبان (گلوسیت رومبوئید میانی)
- تحریک و التهاب در نواری از لثه (اریتم خطی لثه)
در موارد بسیار شدید، برفک دهان می‌تواند به مری منتشر شده و باعث ایجاد موارد زیر گردد:
- درد یا مشکل در هنگام بلع
- حس گیر کردن غذا در گلو یا میانه سینه
- تب، در صورتی که عفونت فراتر از مری گسترش یابد.
برفک دهان در بارداری
در طی بارداری اکثر بانوان مبتلا به برفک دهان می‌شوند و این موضوع کاملاً طبیعی است. بدن شما تغییرات زیادی را خواهد داشت که می‌تواند باعث اختلال در هماهنگی طبیعی بدن گردد و این امر می‌تواند شما را مستعد ابتلا به برفک دهان کند.
عدم تعادل باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها می‌تواند منجر به عفونت‌های مخمری، مانند کاندیدا آلبیکنس که به طور غیرقابل کنترلی در بدن شما زندگی می‌کند، گردد. ممکن است در طول بارداری متوجه عود برفک دهان شوید یا حتی با درمان نیز علائم می‌توانند برای مدتی باقی بمانند.
مدرکی در مورد اینکه در زمان بارداری برفک دهان باعث آسیب بدنی می‌شود وجود ندارد. نوزاد شما در فضای بسته رحم در امان است و در تماس با عفونت مخمری قرار ندارد. اگر در هنگام تولد نوزاد مبتلا به برفک دهان باشید، در هنگام زایمان بیماری می‌تواند منتقل گردد. اما درمان آن بسیار ساده بوده و موردی برای نگرانی وجود ندارد.
برفک دهان در کودکان
برفک دهان (که کاندیدیازیس دهان نیز نامید می‌شود) می‌تواند در هر شخصی ایجاد گردد، اما در نوزادان کوچکتر از 6 ماه رایج‌تر از بزرگسالان است.
نوزاد مبتلا به برفک دهان ممکن است ترک پوستی در گوشه دهان، لکه‌های سفید روی لب‌ها، زبان و داخل گونه‌ها داشته باشد که کمی شبیه پنیر کوتاژ باشد ولی به راحتی پاک نمی‌شود.
برخی نوزادان در هنگام شیر خوردن، ممکن است حس خوبی نداشته باشند، زیرا حس زخم دهان را دارند. اما اکثر نوزادان هیچ درد و آزردگی را حس نمی‌کنند.
حدود یک نوزاد از هر هفت تا، گاهی دچار برفک دهان می‌شوند. این مورد در کودکان زیر 10 هفته رایج‌تر است. اما می‌تواند در نوزادان بزرگتر نیز ایجاد گردد. برفک دهان در نوزادان معمولاً به خاطر بهداشت نامناسب است و معمولاً به معنی بیمار بودن نوزاد نیست. برخی نوزادان مکرراً دوره‌های ابتلا به برفک دهان را دارند.
عوارض جانبی و مشکلات برفک دهان
در افراد دارای سیستم ایمنی سالم، برفک دهان به ندرت باعث عوارض می‌شود. اما در موارد حاد، ممکن است به مری منتشر گردد.
اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف باشد، احتمال ایجاد عوارض بیماری برفک دهان وجود دارد. بدون درمان مناسب، قارچ‌هایی که باعث ایجاد برفک دهان می‌شوند ممکن است به جریان خون راه یافته و به قلب، مغز، چشم‌ها و دیگر بخش‌های بدن سرایت کنند. این مورد به عنوان کاندیدیازیس تهاجمی یا سیستمیک شناخته می‌شود.
کاندیدیاز سیستمیک می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در ارگان‌های تحت تاثیر شود. این بیماری می‌تواند باعث ایجاد شرایط کشنده به نام شوک سپتیک گردد.
تشخیص برفک دهان
پزشک معمولاً می‌تواند کاندیدیازیس را در دهان و گلو به راحتی و با بررسی داخل آنها تشخیص دهد. گاهی پزشک نمونه کوچکی از زبان و گلو بر می‌دارد. نمونه برای تست به آزمایشگاه فرستاده شده و معمولاً زیر میکروسکوپ بررسی می‌گردد.
پزشک معمولاً کاندیدیازیس گلو را با استفاده از اندوسکوپی تشخیص می‌دهد. اندوسکوپی روشی برای معاینه مجرای تغذیه‌ای با استفاده از لوله مجهز به چراغ و دوربین است. پزشک ممکن است داروی ضدقارچی را بدون انجام اندوسکوپی تجویز کند تا ببیند که آیا علائم بیمار بهتر می‌شود یا خیر.
درمان برفک دهان
هدف از درمان برفک دهان توقف گسترش سریع قارچ‌ها است، اما بهترین رویکرد ممکن است به سن، سلامتی کلی و دلیل عفونت بستگی داشته باشد. درمان ریشه بیماری، در صورت امکان، می‌تواند از عود آن پیشگیری کند.
- کودکان و بزرگسالان سالم. پزشک ممکن است داروی ضد قارچی به شما پیشنهاد دهد. داروها به چندین شکل از جمله قرص، قرص مکیدنی یا مایعی که در دهان گردانده و بلعیده می‌شود، هستند. اگر این داروهای موضعی موثر نبودند، ممکن است دارویی استفاده شود که روی کل بدن اثر بگذارد.
- نوزادان و پرستاری از مادران. اگر شیرده هستید و نوزاد شما برفک دهان دارد، شما و نوزادتان می‌توانید عفونت را به هم منتقل کنید. پزشک ممکن است داروی ضد قارچی خفیف برای نوزاد و پماد ضد قارچی برای شما تجویز کند.
- بزرگسالان مبتلا به ضعف سیستم ایمنی. پزشک اغلب داروی ضد قارچی تجویز می‌کند. اگر دلیل ایجاد برفک دهان، مثلاً دندان مصنوعی ضد عفونی نشده یا مصرف استروئید استنشاقی باشد، ممکن است حتی بعد از درمان بیماری عود کند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
این پیشنهادات ممکن است در هنگام سرایت به برفک دهان مفید باشند:
- انجام بهداشت دهانی مناسب. مرتباً مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. مسواک را مرتب تعویض کنید تا عفونت از بین برود. مسواک مشترک استفاده نکنید.
- دندان مصنوعی‌های ضدعفونی نشده. از دندانپزشک در مورد بهترین راه ضد عفونی کردن دندان‌ها به منظور پرهیز از عفونت مجدد راهنمایی بخواهید.
- شستشو با آب نمک گرم. حدود یک دوم قاشق چای خوری (2.5 میلی‌لیتر) نمک را در 1 فنجان (237 میلی‌لیتر) آب گرم حل کنید. قرقره کرده و سپس به بیرون بریزید. قورت ندهید.
- استفاده از پدهای پرستاری. اگر شیرده هستید و عفونت قارچی دارید، از پدها به منظور پیشگیری از انتشار قارچ‌ها به لباس خود استفاده کنید. به دنبال پدهایی باشید که مسدود کننده پلاستیکی نداشته باشند. زیرا می‌توانند به رشد قارچ کاندیدا کمک کنند. هر روز سینه بند تمیز استفاده کنید. از پزشک در مورد بهترین راه برای تمیز کردن نوک سینه‌ها، نوک بطری‌ها، پستانک‌ها و دیگر قسمت‌های جدا شدنی پمپ سینه (در صورت استفاده) سوال کنید.
پیشگیری از برفک دهان
برای کاهش احتمال برفک دهان، موارد زیر را امتحان کنید:
- از مصرف مشترک فنجان‌ها و دیگر وسایل خودداری کنید.
- رژیم غذایی مغذی و سبک زندگی کاملاً سالم را به منظور پشتیبانی از عملکرد ناقص سیستم ایمنی داشته باشید.
- مسواک زدن دندان‌ها دو بار در روز، نخ دندان کشیدن در هر روز و ملاقات منظم با دندانپزشک را ادامه دهید.
- اگر دهان شما به صورت مزمن خشک است، قرار ملاقاتی با پزشک تعیین کنید و از برنامه درمانی توصیه شده پزشک پیروی کنید.
- اگر دندان مصنوعی دارید، قبل از رفتن به تخت خواب آنها را در بیاورید، روزانه تمیز کنید و مطمئن شوید به خوبی در دهان قرار می‌گیرد.
- اگر کورتیکواستروئید استنشاقی استفاده می‌کنید، بعد از استفاده دهان خود را آب کشی کنید و دندان‌ها را مسواک بزنید.
- اگر مبتلا به دیابت هستید، برای کنترل سطح قند خون خود اقدام کنید.
اگر در دیگر بخش‌های بدن به جز دهان، برفک را مشاهده کردید، به دنبال درمان آن باشید. در برخی موارد، عفونت می‌تواند به دیگر بخش‌های بدن منتشر شود.
کلام آخر
برفک دهان عفونتی قارچی است که روی غشای مخاطی دهان رشد می‌کند. علائم رایج برفک دهان شامل لکه‌های کرم رنگ، سفید و ضخیم در غشای مخاطی است. این لکه‌ها ممکن است برآمده باشند یا می‌توانند باعث مقداری درد و آزردگی شوند.
برای اکثر بیماران، برفک دهان مشکل جدی را ایجاد نمی‌کند. با این حال، مبتلایان به ضعف سیستم ایمنی ممکن است علائم شدیدتری داشته و احتمال بیشتری دارد که عفونت را به دیگر بخش‌های بدن منتقل کنند.
پزشک می‌تواند برفک دهان را با داروهای ضد قارچی درمان کند، برخی شرایط ممکن است احتمال ابتلا به برفک دهان را بیشتر کنند. این موارد شامل استعمال دخانیات، دیابت، استفاده از دندان مصنوعی، مصرف آنتی بیوتیک‌ها و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
سوالات پرتکرار
آیا باید نگران برفک دهان باشم؟
برای بزرگسالان سالم، برفک دهان (کاندیدیازیس) مورد نگران کننده‌ای نیست. اغلب خود به خود یا وقتی داروی ضد قارچی استفاده شود رفع می‌گردد. در برخی موارد، برفک دهان می‌تواند علامت بیماری زمینه‌ای مانند سرطان، دیابت، ایدز یا دیگر بیماری‌ها یا درمانی که باعث تضعیف سیستم ایمنی گردد باشد.
آیا برفک دهان دردناک است؟
برخی ممکن است درد داشته باشند. این لکه‌ها می‌توانند برآمده شده، شخص احتمالاً اذیت شود و حس سوزش داشته باشد. در دیگر موارد، بیمار ممکن است لکه‌ای نداشته باشد، اما درد کلی در دهان حس کند. اگر بیمار لکه‌ها را مسواک بکشد، ممکن است خونریزی کرده و مقداری درد خفیف حس شود.
در صورت ابتلا به برفک دهان، آیا باید زبان را مسواک زد؟
مخمر می‌تواند غشای سفید یا لکه‌های غیر واضح را روی نوک زبان ایجاد کنند. دندانپزشک می‌تواند داروی ضد قارچی برای کشتن مخمرها تجویز کند و مسواک زدن روزانه زبان به جلوگیری از بازگشت بیماری کمک می‌کند.
آیا می‌توان برفک دهان را با بوسیدن منتقل کرد؟
هرچند برفک دهان در بزرگسالان مسری در نظر گرفته نمی‌شود، اما مخمر قارچ می‌تواند از طریق بوسیدن منتقل شود. در این صورت، عفونت مخمری ممکن است روی بدهد یا ندهید.
آیا لیسترین برای برفک دهان خوب است؟
دهان شویه حاوی کلرهگزیدین در مقایسه با دهان شویه حاوی تیمول قادر به کشتن تمامی سویه‌های کاندیدا آلبیکنس و تروپیکالیس در مدت کوتاهی است.
آیا برفک دهان به ریه گسترش می‌یابد؟
برفک دهان می‌تواند به دیگر نقاط بدن، از جمله ریه‌ها، کبد و پوست منتقل شود.
در صورت درمان نکردن برفک دهان، رفع آن چقدر طول می‌کشد؟
بدون درمان، علائم برفک دهان می‌تواند تا هشت هفته برطرف شوند. درمان‌های خانگی، در کنار درمان پزشکی می‌تواند به رفع تاثیرات برفک دهان کمک کنند.
آیا برفک دهان بدون درمان رفع می‌گردد؟
اگر علائم برفک دهان را دارید، با پزشک مشورت کنید. اگر این بیماری درمان نشود، علائم اغلب مستمر می‌شوند و حس درد در دهان خواهید داشت. در موارد حاد که درمانی صورت نمی‌گیرد، احتمال انتشار عفونت بیشتر در بدن وجود دارد که می‌تواند جدی باشد.
